|
 |
|
Ramil BAYRAMOV |
|
|
|
|
|
|
|
|
Azerbaycan'ın Tanıtımı |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Azerbaycan 30 Eylül 1991 tarihinde bağımsızlığını ilân eden Azerbaycan Cumhuriyeti; Güney Kafkasya'nın doğusunda, Hazar Denizi'nin batısında 86.600 km2lik bir sahada yer almaktadır. Kuzeyde Dağıstan, Kuzeybatıda Gürcistan, güneybatıda Ermenistan, güneyde İran ile çevrilidir. Bölgenin en önemli özelliği kuzey-güney, doğu-batı istikametinde uzanan tarihi geçit ve ticaret yolları üzerinde bulunmasıdır.
Dünyadaki 11 iklim çeşidinden 9'una sahip olan Azerbaycan iklimi kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri, güneyden gelen sıcak hava akımları ve hazar Denizi'nin etkisi altındadır. Genel olarak iklim kuru ve subtropikal karakterdedir. Kuzey bölgesinde kuru karasal iklim hakimdir.
Azerbaycan'ın önemli nehirleri Kura (Kür), Aras, Alazani, Samur, Terter, Kanık, Genceçay ve Beylegan nehirleridir. Hacı Kabul gölü en büyük göl olup, onu Sarısu ve Candahar izlemektedir. Tuzlu su gölleri ise Acınor ve Büyükşor gölleridir. Azerbaycan'da Mingeçevir, Veriveri, Sarsank, Ceyranbatar, Akstafa ve Arpaçay barajları bulunmaktadır.
Başkenti Bakü olan Azerbaycan'da toplam 60 kaza ve 45 şehir bulunmaktadır. Başlıca şehirleri Sumgayıt, Guba, Ali Bayramlı, Lenkeran, Mingeçevir, Hankendi, Naftalan, Gence ve Suşa'dır.1995 sayımlarına göre nüfusu 7.553.000 olup genç bir nüfusa sahip olan Azerbaycan nüfusunun %53'ü kentlerde, %47'si kırsal alanda oturmaktadır. Nüfus yoğunluğu km2'ye 85.8 kişidir. Ortalama yaşam süresi 68.5 yıl olan Azerbaycan'da nüfus artış oranı %0.9'dur. Nüfusun %78.1' Azerbaycan Türkü, %7.9'u Rus, %14'ünün diğerleri teşkil etmektedir.
25 Aralık 1991 tarihinde Kril alfabesinin yerine Lâtin alfabesini kabul eden Azerbaycan 1995 yılında Lâtin alfabesinin uygulamasına geçmiştir. Azerbaycan'da okur-yazarlık oranı %98 olup, 9 yıllık ilk -orta öğretim mecburidir. 22 adet üniversite, Akademi ve Enstitü bulunmaktadır. Kütüphane ve müze yönünden zengin bir ülkedir. Önemli bir tarım ülkesi olan Azerbaycan'ın temel tarımsal ürünleri tahıl, pamuk, tütün, üzüm, sebze ve meyvedir. Hayvancılık kırsal alanda önemli bir geçim kaynağı olmaya devam etmektedir. Ham ipek üretiminde önemli yer tutan dut ağacı yetiştirilmesi ülkede yaygındır.
800 km uzunluğundaki Hazar denizi kıyısıyla akarsularında balıkçılık ve su ürünleri önemli yer tutmaktadır. Hazar denizinde avlanan Mersin balığı yumurtası dünyaca ünlü olup, dünya havyar üretiminin %80ini karşılamaktadır.Azerbaycan bitki örtüsü ve florası çok zengin bir ülkedir. Ormanlarının çoğunu yapraklarını döken ağaçlar ile çam ağaçları oluşturmaktadır. Bilinen bitki sayısı 1400'ün üzerindedir. Ormanlar ülke yüzölçümünün %12'sini kapsamaktadır.
Azerbaycan doğal kaynaklar tarafından çok zengindir. Kurşun, çinko, bakır, demir cevheri, barit, alünit, kobalt, arsenik, mermer, kireç taşı, siyonit, maden ve kaya tuzları bulunmaktadır. Az miktarda altın ve gümüş gibi kıymetli madenleri vardır. Ülkenin en büyük yer altı zenginliği petrol ve doğalgazdır. Petrolün %77'si Hazar denizinden sağlanmaktadır. Doğalzgaz ise Bahar, Kumadası ve Sangaçal'dan çıkarılmaktadır. Toplam petrol rezervi 118.65 milyar m3olduğu tahmin edilmektedir.
Azerbaycan'da temel sanayi dalları, petrol araştırma, sondaj makinaları üretimi, petrokimyasallar, gıda, tekstil, elektronik ve metal işlemedir. Sektörde yer alan bir çok fabrika, yeni teknolojileri uygulayamadığı için yetersiz durumdadır. Petrol işleme kapasitesi çıkardığı petrolün altında olduğu için ham petrol ihraç etmekte, rafine petrol almaktadır. 1995 yılına göre 2.727.837 kişi çalışabilir nüfusu oluşturmaktadır. Bunun %21.1' sanayi ve inşaat, %37.1 tarım, %41.8'i hizmetler sektöründedir GSMG 2400 dolar olup, kişi başına milli gelir, 317 dolardır.Azerbaycan'ın 1995 yılı ithalatı 667.7 milyon dolar ihracatı 547.4 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
Azerbaycan Cumhuriyeti'nde SSCB döneminden kalan bir çok unsur halen varlığını sürdürmesine karşın, yeni devlet yapısı henüz kurulma aşamasında bulunmaktadır. Azerbaycan'da Cumhurbaşkanı, yürütme organları ve Cumhuriyet Parlamentosu bulunmaktadır. Yürütme yetkileri münhasıran Cumhurbaşkanı tarafından atanan icra hakimleri tarafından kullanılmaktadır.Azerbaycan'da çoğulcu demokratik yapının yerleşmesi yönünde önemli adımlar atılmaktadır. Anayasa taslağı ve seçim kanunu hazırlıklarının ardından ilk çok partili seçim 12 Kasım 1995 tarihinde yapılmış, bu seçimle birlikte anayasa halk oylaması ile birlikte kabul edilmiştir.
AZERBAYCAN TARİHİ
M.Ö. 6'ıncı asırdan itibaren 'ülke' olarak jeopolitik konumu itibarıyla çeşitli devletlerin hakimiyetinde kalmış olan Azerbaycan, bu ismi de Türklerin bölgeye gelip yerleşmesiyle almıştır.Türkler, Azerbaycan'a M.S. 4 ve 5'inci yüzyıllarda yerleştiler. 643'te Müslüman Arapların hakimiyetine geçen Azerbaycan, Abbasiler döneminde Türk emirler vasıtasıyla idare edildi. Selçuklu akıcılar'ı 7'nci asırdan itibaren Azerbaycan'a girdi.
Fakat Oğuz boyları 1015-1016'dan sonra Azerbaycan'a yerleşmeye başladı. Bölge, Sultan Alparslan döneminde selçuklu hakimiyetine girerken, 12 ve 13'üncü yüzyıllarda Atabegler ve Harezmşahların eline geçti. Azarbaycan 1320'de başlayan ve kısa süren Moğol hakimiyetinden sonra Cuciler'in istilasına uğradı. İran ve Altınordu Devleti'nin hüküm sürdüğü Azerbaycan, 1534'te Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı topraklarına katıldı. Ancak bölgede 19'uncu yüzyıla kadar çeşitli hanlıklar kuruldu ve istikrar sağlanamadı.
Çarlık Rusyası'nın yıkılmasıyla Azerbaycan Türkleri, Mehmet Emin Resulzade önderliğinde, 28 Mayıs 1918'de Milli Azerbaycan Cumhuriyeti'ni kurdular. Fakat bu Cumuriyet, Kızılordunun 27 Nisan 1920'de Azerbaycan'ı işgaliyle ortadan kalktı. Sovyetler Birliği, 1936'da Azerbaycan topraklarının bir bölümünü Gürcistan ve Ermenistan'a vererek, bölgede kendisine bağlı 3 cumhuriyet kurdurdu. Azerbaycan'ın istiklali için, Sovyetler Birliği döneminde başlatılan 56 isyan, çok kanlı şekilde bastırıldı.
Sovyetlerin dağılma sürecine girmesiyle 1990'da bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan, tekrar Kızılordu'nun istilasına uğradı. Ancak Azerbaycan, Ağustos 1991'de Letonya, Estonya ve Litvanya ile bağımsızlığını ilan etmeyi başardı.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
BORCHALI |
|
|
|
|
|
| |
Borçalı - tarixi mahal. Gürcüstanın cənub-şərq və Ermənistanın şimal-qərbində yerləşən Borçalı mahalının ərazisi, əsasən, dağlıq, üçdə biri isə düzənlikdir. Borçalıda ən əski çağlardan bəri Türk boyları yaşamış, bu torpaqların yiyəsi olmuşlar.
Geniş yay və qış otlaqları olan Borçalıda maldarlıq, taxılçılıq, bostançılıq, bağçılıq, ipəkçilik inkişaf etmişdir. Türkün gücdən düşdüyünü düşünən yağılar Borçalıya zaman-zaman hücum çəksələr də Borçalı Azərbaycanın bir hissəsi olmuşdur. XVIII yüzilin başlarında Borçalı Gəncə bəylərbəyliyinin tərkibində idi. Bəylərbəyi Ziyadoğlu 1736-cı ildə Muğanda Nadirqulu xanın şah elan olunmasına qarşı çıxdığı üçün Nadir şah kimi tanındıqdan sonra Ziyadoğluları cəzalandırmaqdan ötrü Borçalını Gəncə bəylərbəylərindən alaraq gürcü Kartli-Kaxeti çarına hədiyyə edib. XVIII yüzilin ortalarında Azərbaycan xanlıqlara, sultanlıqlara bölündüyü vaxt Borçalıda da sultanlıq elan olundu. XIX yüzilin ortalarında Borçalı mahalı qəzaya çevrildi. Azərbaycanda 1918-ci ildə Xalq Cümhuriyyəti yaradıldıqdan sonra Borçalı Gürcüstanla Azərbaycan arasında mübahisəli əraziyə çevrildi. Rus-Sovet işğalından sonra da ədalət bərpa edilmədi və Borçalı Gürcüstana qatıldı. 1929 - cu ildə qəza ləğv edilərək 3 yerə bölündü: Borçalı, Lüksemburq (Bolnisi), Başkeçid (Dmanisi).
Borçalı Güney Qafqazda ən qədim insan məskənlərindən biridir. Bu torpağın ilk sakinləri bizim ulu dədələrimiz olub. Bu ulu dədələrimizin mübarək ismi bu mübarək torpağın adında yaşayır. "Borçalı" sözü bir çoxlarının ehtimal etdikləri kimi "Börüçala" , "Borçala", "Boşçala" kəlmələrindən yox, bu torpağın ilk sahibləri Barsillər-Boroçoğluları qaparaq türklərin adından götürülmüşdür. Bu o qarapapaqlardır ki, miladdan öncə bu torpaqlara həyat gətirmiş, tarixdə oğuz, qıpcaq, tərəkəmə, yöruq adlarıyla Doğu Anadolunun da ilk sahibləri olaraq tanınmışlar. Sonralar orta yüzillərdə Malazgirt qəhrəmanı uku öndər Alp Arslanın komandanlığı ilə bu yerlərə yürüş edən səlcuqlar özləri ilə eyni dildə danışan yerli xalqa - Borocoğlularıyla qaynayıb qarışsa da, torpaq əski sahiblərinn şərəfinə öz adını qoruyub saxlamışdır. Bu tarixi həqiqəti göz önüdə tutmayan və ya qəsdli olaraq tutmaq istəməyən tarixçilər ağına-bozuna baxmadan bizim bu torpaqlarda məskunlaşma tariximizi X-XI, ya da XVII yüzildən hesablayırlar. Hələ biz onu demirik ki, yenə bu torpaqlarda Borocoğlularıyla yan-yana buğa türklər, bun türklər, gögərlər (gürcülər qoqari, ermənilər quqark deyirlər) yaşamışlar və bunların hamısı bugünkü Azərbaycan türklərinin soykökündə (etnokenezində) özlərinə möhkəm yer tutublar.
Borçalı Oğuz türklərinin çox qədimdən məskən saldığı bir bölgədir. Əsrlər boyu gürcülər və azərilər bu gözəl diyarda mehriban qonşuluq, dostluq şəritində yaşayıblar. Müxtəlif ictimayi quruluşlarda Borçalı yadelli işğalçıların, qəsbkar şahların ardı-arası kəsilməyən hücumlarına məruz qalıb. Zəngin mədəniyyəti, döyüşkən ruhu olan borçalılar qanlı döyüşlərdə çox vaxt qalib gəlmiş, məğlub olanda belə torpağı, vətəni qoyub başqa bölgəyə köçməmişlər. Bu gün Borçalının müxtəlif yerlərində tarixin yaddaşını qoruyub saxlayan böyük tarixi dəyərə malik olan qalalar mövcuddur. Arxeoloji araşdırmalar nəticəsində alimlər müəyyən ediblər ki, Borçalıdakı qalaların bəziləri "Kitabi Dədə-Qorqud" dastanlarındakı qalalardır. Borçalının coğrafi mövqeyinin əhəmiyyəti bir də onunla şərtlənir ki, burdan birbaşa Türkiyəyə çıxış yolu- keçid var. Borçalının ən ucqar dağ rayonu Başkeçiddir. Başkeçid Türkiyəyə kedən yolun başkeçididir. Tarix boyu bu keçiddən həm osmanlı, həm də azəri türkləri istifadə edib. Çar hökumətinin təzyiqlərinə məruz qalan, arxalı erməni quldurlarının aramsız hücumları nəticəsində öz dədə-baba torpağından məcburi şəkildə çıxarılan qarabağlıların böyük bir hissəsi də yaxınlığında Türkiyə dövləti yerləşən Borçalıya köçməyə məcbur olublar. Ona görə də, bu gün Borçalının hər bir kəndində qarbağlılar nəsli yaşayır.
Borçalı həm də Qarbağdır, Naxçıvandır, Şirvandır, Gəncəbasardır, İrəvan xanlığıdır. Çünki bu bölgələrin hamısının Borçalıda nümayəndələri yaşayır. Uzun əsrlərin sınağından həmişə üzüağ, alnıaçıq çıxan borçalılar sovet hakimiyyəti dağılandan sonra çətin günlərini yaşamağa başladılar. Millətçi Qamsaxurdiya hakimiyyəti yarım milyondan çox azərbaycanlıları kompakt şəkildə yaşadıqları dədə-baba torpağından məcburi qaydada çıxarmağa başladı.
Təbii fəlakətdən zərər çəkən svanları kütləvi şəkildə həmin bölgəyə köçürdülər. Onlar üçün Borçalının azərbaycanlılar yaşayan rayonlarında yeni qəsəbələr saldılar, pulsuz ev və torpaq sahəsi verdilər. Özlərini də avtomatla silahlandıraraq azərilərin üstünə saldılar. Neçə-neçə soydaşımız svanların hücumuna məruz qalaraq öldürüldü. Qatillər isə cəzasız qalaraq öz əməllərini davam etdirirdilər.
Daha Borçalıda yaşamağın mümkün olmadığını görən yerli əhali kütləvi şəkildə Azərbaycana və Rusiyaya köç etdilər. Beləliklə qısa müddət ərzində on minlərlə azərbaycanlı Borçalını tərk etdi. Bu gün tam qətiyyətlə demək olar ki, Borçalı azərilərini tam şəkildə deportasiyadan ümummillli liderimiz Heydər Əliyev xilas etdi. O yenidən hakimiyyətə gələndən sonra Gürcüstan prezidenti E. Şeverdnadze ilə köhnə dostluğundan istifadə edərək Azərbaycan və Gürcüstan dövlətləri arasında yeni dostluq münasibətləri yaratdı və bu əlaqələri sivil müstəviyə keçirdi.
Lakin bu gün üçün Borçalı azərbaycanlılarının problemsiz yaşayışı haqqında danışmaq mümkün deyil. Kənd təsərrüfatının üstünlük təşkil etdiyi bu bölgədə soydaşlarımızın torpaq və bir çox problemləri mövcuddur. Bu səbəbdən də bu günümüzdə Borçalı eli kütləvi şəkildə köç edir.
|
|
|
|
|
